بقعه همسر سیدمحمد کیا

در باره چگونگی بنای این بقعه نوشته شده است که چون همسر سیدمحمد کیا در سال 820ه··· .ق، دار فانی را وداع گفت در این محل که مهد سلسله امیر کیای ملاطی بوده، دفن گردیده است و به دستور و اهتمام سیدمحمد کیا گنبدی بر قبرش برپا گشته است. همچنین قصر و مسجد جامع و سراهایی برای مسافران، خانقاه و بازار در اینجا احداث شده و پس از درگذشت سیدمحمد، او را در بقعه مزبور به خاک سپرده اند. بعدها افراد دیگری از نسل ائمه در این مکان دفن شده اند. در واقع در داخل بقعه در دو ردیف، دوازده قبر قرار دارد که نام آنها در زیارت نامه بدین گونه آمده است: سیدعلی کیا، سیدمحمد کیا از فرزندان امام زین العابدین(ع). سیدیوسف، سیدیونس، سیدحسن، سیدمظفر، سیدموسی، سیدصدر، سیدصالح، سیداسکندر، سیدخاور و سیدابوذر از پسران امام محمدباقر(ع).

این بنا در آبادی ملاط رانکوه در ناحیه لنگرود قرار دارد. بقعه ای چهارگوش است که طول هر ضلعش به یازده متر می رسد. در چهار سویش چهار ایوان واقع است. دیوار ایوان ها با نقاشی های مذهبی تزئین شده است. هر یک از ایوان ها دوازده ستون چوبین در چهار جهت دارند. درِ ورودی به سوی شمال باز می شود. درِ شرقی در وضع کنونی بسته است.(1)

امامزاده درب آهنین

شخص مدفون در این بقعه بر اساس کتیبه تاریخی آن، خواهر شاهزاده علاءالدین و دختر امام کاظم(ع) است. این آرامگاه در دو کیلومتری شهرستان نورآباد ممسنی، کنار جاده کازرون به خوزستان و در جوار بقعه شاهزاده علاءالدین قرار دارد.

فضای داخلی بنا شامل حرم هشت ضلعی وسیعی است که هر ضلع آن از طاق نمای نسبتا عمیقی تشکیل شده است و از این جهت و به لحاظ فنی معماری و جلوه های ویژه، بنای مستحکم و استواری به شمار می آید. مدفن امامزاده در جانب قبله قرار دارد که بر دهانه آن نرده ای چوبی به سبک معروف جعفری نصب کرده اند. نمای بیرونی عبارت از گنبدی عرقچینی کم خیزی است که در میانش برجستگی کشیده مخروط مانندی به رنگ سفید مشاهده می گردد. از جمله آثار جالب توجه این بنا درب آهنینی است با شبکه مستطیل شکل و طرح های برجسته لوزی مانندی که به همین دلیل، امامزاده به درب آهنین اشتهار یافته است. برخی پژوهشگران می گویند این در با توجه به تاریخ کتیبه لوح سنگی بالای آن به نیمه دوم قرن هشتم تعلق دارد. بر این لوح، کتیبه جالب توجهی در ده سطر به خط ثلث مرقوم شده که بدین شرح است: در ایام دولت جناب عدل کیش امیر رعیت پرور مرتضی ممالک اسلام بهرام زمان افتخار و مرزبان جهان آیت عنایت یزدان اثر رحمة رحمان علاءالدوله و الدین امیرفرخ بهادر خَلَّد اللّه ایام دولته ادام علی المسلمین ظلال نصفته این عمارت که به مشهد فروزان مشهور است و مرقد مطهر و مضجع منوره مهد عصمت ام المؤمنین بنت الامام المعصوم موسی الرضا ... است فی تاریخ شهور سنة احدی و سبعین و سبع مئة [771] از فواضل صدقات عمیمه آن عالی جناب معدلت شمار تجدید یافت.(2)

بقعه بی بی دختران

بنای مذکور در محله سرباغ شهر شیراز قرار دارد. بنایی چهارضلعی است که در هر سمت آن درگاهی تعبیه کرده اند. فضای دارای گنبد در مرکز بنا واقع شده است. این بقعه به همراه مدرسه ای توسط قتلغ خان مخدوم شاه دختر سلطان قطب الدین شاه جهان فرزند سلطان سیورغتمش قراختایی و همسر امیر مبارزالدین محمد ـ مؤسس سلسله آل مظفر ـ ساخته شده است اما بر اثر وقوع زلزله شیراز ویران گردیده و بعدا تنها به تعمیر بقعه اکتفا شده است. بخشی از فضای بقعه را که مدت ها حالت خرابه ای را داشت در سال های اخیر به دبستانی تبدیل کرده اند. مدفون در این بقعه ام عبداللّه از بانوان فاضل و از احفاد حضرت فاطمه زهرا(س) می باشد.(3)

بقعه بی بی مریم

این مکان زیارتی در قریه توریان جزیره قشم قرار دارد. مصالح عمده آن را سنگ قلوه و لاشه تشکیل می دهد. بر فراز بقعه، گنبدی با گردنی بلند قرار داشته که سقف آن فرو ریخته است و روی بنا با قوس نیزه دار کم خیز درون قاب مستطیل کشیده ای قرار گرفته است. درون بقعه با اندود گچ پوشیده و بر روی هر تَرک آن طاق نمایی ایجاد گردیده که در بخش بالایی طاق نماها تا شروع گنبد فاصله ای است که به دو بخش یا دوره تقسیم گردیده و یک در میان داخل قاب های مستطیل طرح های تزئینی طاق نماگونه به صورت ساده و کولی دار اجرا شده است. بر روی نوار دوم یک ردیف گچ بُری به صورت منشورگونه های برجسته و فرورفته انجام یافته و سپس حاشیه پاکار گنبد با قاب سازی و نقش کامل درون آنها واقع گردیده که گنبد را بر روی خود استوار ساخته است. هیچ گونه کتیبه و نوشته ای در داخل این مکان زیارتی وجود ندارد اما بر حسب قراین می توان گفت معماری آن آثار دوره ایلخانان را در ذهن آدمی تداعی می کند. تزئینات درون بنا با بقعه دیگری که در همین جزیره به نام «برخ» قرار دارد قابل مقایسه است. وجود قبرستانی قدیمی در حوالی و پیرامون بقعه با سنگ قبرهایی حاوی نوشته هایی به زبان فارسی، عربی و کوفی از اعتبار بنا در اعصار گذشته حکایت دارد.(4)

پی نوشتها:

1 ـ از آستارا تا استرآباد، دکتر منوچهر ستوده، ج2، ص283 ـ 281؛ دائرة المعارف تشیّع، ج3، ص341.

2 ـ اقلیم پارس، محمدتقی مصطفوی، انجمن آثار ملی، ص133 ـ 132؛ دائرة المعارف تشیّع، ج2، ص425.

3 ـ بزرگان شیراز، رحمت اللّه مهراز، ص487؛ بناهای آرامگاهی، ص258.

4 ـ آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان، احمد اقتداری، ص801؛ دائرة المعارف تشیّع، ج3، ص327، بناهای آرامگاهی، ص261.